تحقیق یهودیان اصفهان

جایی كه اكنون اصفهان نامیده می‏شود از نخستین كانون‏ های زندگی قوم یهود در ایران بوده است و تاریخ ورودشان به حدود 7 قرن پیش از میلاد برمی‏گردد. از عهد بسیار قدیم، یهودیان اصفهان می‏ گفته ‏اند این شهر را اسرای یهود كه «بخت‏ النصر» از كشور یهودیه به بابل كوچ داده بود و پس از وی به ایران مهاجرت كرده ‏اند، تأسیس نموده ‏اند. و این مسئله در «دایرة ‏المعارف یهود» نیز مورد تاكید قرار گرفته است. نیاكان آنان هنگامی كه به ناحیه «جبال» ایران رانده شدند، در مسیر خود، هیچ منطقه‏ ای را شبیه ‏تر از اصفهان به بیت ‏المقدس نیافتند و در این شهر ساكن شدند. طبق نوشت جغرافی ‏دانان و تاریخ ‏نگارانی همچون «ابن‏فقیه»، «استخری»، «ابن حوقل»، «مقدسی»، ... و «ابن‏خلدون» یهودیان چون به اصفهان رسیدند در مكانی كه ترجمه عبری آن «اردو زدن» معنی می‏دهد («اشكهان»: در اینجا می‏نشینم) منزل كردند. و آب و خاك آن را هم ‏وزن با آب و خاكی كه از اورشلیم همراه خویش آورده بودند، یافتند. همچنین در جلد سوم كتاب «اوصر نگینوت اسرائیل»، لغت اصفهان را عبری دانسته ‏اند و آن را مشتق از «سپان» به معنی پناهگاه می‏دانند.
ولی به نظر می‏رسد این تعابیر نادرستند و اصفهان امروزی همان شهری است كه در زمان ساسانیان «سپاهان» نامیده می‏شد و پیش از آن نیز در تاریخ با نام‏های «شهرستان‌» و «گی» (جی) شناخته می‏گردید. یك سند بسیار روشن و در برابر دیدگان شهروندان اصفهانی، «مادی»های كنده شده در سطح شهر هستند كه دیرینگی آن را به سلسله ماد می‏رساند. در ایران باستان برای رساندن آب روی زمین، جوی می‏كندند كه در پاره‏ای از آنها هنوز آب روان است مانند مادی‏های اصفهان كه باید زمان مادها كنده شده باشند. میرزا حسن خان در صفحه 37 «جغرافیای اصفهان» می‏نویسد: مادی به لفظ فرس قدیم، ممر و مجرای آب‏ها را گویند كه از رودخانه كوچك‏تر و از نهر بزرگ‏تر است.