تحقیق تاریخ سیاسی ائمه

صفحة چشمة جوشان تاریخ اسلام و سیرة اولیاء دین، منبع فیاضی است كه همیشه برای همگان درسهای زندگیساز داشته و دارد.
از آنجا كه ما به «اسوه» بودن معمصومین در همة جهات معتقدیم، توفیق الگوگیری از آنان را جز در سایة شناخت سیره و شیوة آنان به دست نمی‌آوریم.
بعد سیاسی زندگی امامان و سیرة اجتماعی و مبارزاتی آنان كمتر مورد بحث و تحقیق و عرضه قرار گرفته است. به همین دلیل، شناخت «تاریخ سیاسی ائمه» از ضرورت و اولویت بیشتری برخوردار است.
طرح و تبیین بعد سیاسی و مبارزاتی معصومین(ع)، آرزویی است كه فرزانگان امت و شیفتگان تاریخ امامان، پیوسته داشته‌اند و دارند و با وجود كارهای ارزشمندی كه در دهه‌های اخیر انجام گرفته، تاكنون حق این مطلب ادا نشده است و حرفهای گفتنی و زمینة كاوش در ابعاد و زوایای ناشناخته، هنوز بسیار است.
خوشبختانه مراكز و افرادی هم به تتبع و تدوین این گوشة مهم از تاریخ اسلام مشغولند وامید می‌رود كه ثمردهی این تلاشها و به بار نشستن و عرضه شدن محصول این تحقیقات خیلی به درازا نكشد و مشتاقان هرچه زودتر، به تماشای دستاورد این تلاش مقدس بنشینند.
آنچه پیش رو دارید، تا آن مرتبة مطلوب و آرمانی فاصلة بسیار دارد، ولی به هر حال گامی است كه می‌تواند به سهم خود، روشنگر این زاویه از سیرة معصومین(ع) باشد. در این تحقیق، بیش از آنكه به جزئیات زندگی و سیرة معصومین پرداخته شود، كوشش شده تا ترسیمی كلی‌تر و نمایی روشن از بعد مبارزاتی زندگی امامان ـ البته مستند به وقایع حیاتشان ـ ارائه شود. غور و كاوش دقیق و ریز، بویژه در مقطع حیات امامان تا عصر امام سجاد و امام باقر(ع) جای خود را به دوره‌بندی این مقاطع و بیان ویژگیهای آن داده است و از عصر امام كاظم(ع) به بعد، مبسوط‌تر مورد بحق قرار گرفته است.

تاریخ چیست؟
تاریخ را سه گونه می‌توان تعریف كرد. در حقیقت سه علم مربوط به تاریخ می‌توانیم داشته باشیم، كه با یكدیگر رابطه نزدیك دارند.
1ـ علم به وقایع و حوادث و اوضاع و احوال انسانها در گذشته، در مقابل اوضاع و احوالی كه در زمان حال وجود دارد و به تعبیر دیگر هر وضع و حالتی و هر واقعه و حادثه‌ای كه به زمان حال ـ یعنی زمانی كه درباره‌اش قضاوت می‌شود ـ تعلق دارد، «حادثه روز» و «جریان روز» است. و ثبت چنین وقایعی از قبیل «روزنامه» است. اما همین كه زمانش منقضی شد و بگذشته تعلق یافت، جزء تاریخ می‌گردد و به تاریخ تعلق دارد. پس علم تاریخ در این معنی یعنی: علم به وقایع و حوادث سپری شده و اوضاع و احوال گذشتگان. زندگینامه‌ها، فتحنامه‌ها، سیره‌ها كه در میان همه ملل تألیف شده و می‌شود، از این مقوله است.
علم تاریخ، در این معنی، اولا جزئی، یعنی علم به یك سلسله امور شخصی و فردی است، نه علم به كلیات و یك سلسله قواعد و ضوابط و روابط، ثانیاً یك علم «نقلی» است نه عقلی، ثالثاً علم به «بودن»ها است نه علم به «شدن‌»‌ها. رابعاً به گذشته تعلق دارد نه به حاضر. ما این نوع تاریخ را «تاریخ نقلی» اصطلاح می‌كنیم.
2ـ علم به قواعد و سنن حاكم بر زندگی‌های گذشته كه از مطالعه و بررسی و تحلیل حوادث و وقایع گذشته بدست می‌آید. و آنچه كه محتوا و مسائل تاریخ نقلی را تشكیل می‌دهد، یعنی حوادث و وقایع گذشته، به منزله «مبادی» و مقدمات این علم بشمار می‌روند. و در حقیقت آن حوادث و وقایع برای تاریخ به معنی دوم، در حكم موادی است كه دانشمند علوم طبیعی در لابراتوار خود گرد می‌آورد و آنها را مورد تجزیه و تركیب و بررسی قرار می‌دهد، كه خاصیت و طبیعت آنها را كشف نماید و به روابط علی و معلولی آنها پی ببرد و قوانین كلی استنباط نماید. مورخ به معنی دوم، در پیش كشف طبیعت حوادث تاریخی و روابط علی و معلولی آنها است تا به یك سلسله قواعد و ضوابط عمومی و قابل تعمیم به همه موارد مشابه حال و گذشته دست یابد. ما تاریخ به این معنی را «تاریخ علمی» اصلاح می‌كنیم.